Βέβαια με την προετοιμασία για την προσευχή, δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα της διασπάσεως του νου λύνεται οριστικά. Οπωσδήποτε διευκολύνεται η ψυχή στον αγώνα της για τη σωστή προσευχή. Ο αγώνας όμως πάντοτε θα υπάρχει, ιδίως στα πρώτα στάδια της πνευματικής μας πορείας. Ο νους θα φεύγει. Εμείς θα τον συμμαζεύουμε. Και αυτό πρέπει να το κάνουμε χωρίς να κουραζόμαστε, χωρίς να απογοητευόμαστε.


Ο άγιος Ιωάννης της «Κλίμακος» μας συμβουλεύει να παλεύουμε με τη σκέψη μας συνεχώς και να τη συμμαζεύουμε όταν αυτή σκορπίζεται εδώ και εκεί. 


«Μή ἀθύμει κλεπτόμενος ἀλλ' εὐθύμει, τόν νοῦν ἀεί ἀνακαλούμενος• ἀγγέλου γάρ μόνου τό ἄσυλον», παρατηρεί ο άγιος. Μην αθυμείς, μη στενοχωρείσαι και δυσανασχετείς όταν
«κλέβεται» ο νους, δηλαδή όταν απομακρύνεται από τα πρέποντα, αλλά να έχεις ευχάριστη διάθεση καθώς τον επαναφέρεις πάντοτε εκεί που πρέπει.

Το «άσυλον», δηλαδή το να μένει ο νους ασύλητος, να μην τον κερδίζει κανείς, αλλά να είναι προσηλωμένος σταθερά στον Θεό, αυτό είναι γνώρισμα μόνον των αγγέλων.

Δεν είμαστε άγγελοι, που κύριο έργο τους έχουν τη δοξολογία του Θεού και, καθώς εμβαθύνουν με τις καθαρές διάνοιές τους στα μεγαλεία Του, υμνούν το όνομά Του «ἀκαταπαύστοις στόμασιν, ἀσιγήτοις δοξολογίαις». αυτοί είναι άυλες, νοερές, πνευματικές και άγιες υπάρξεις και στρέφονται αμετεωρίστως προς αυτόν που αποτελεί το αντικείμενο του πόθου τους, το κέντρο της ζωής τους.

Εμείς είμαστε άνθρωποι, άνθρωποι αδύναμοι και αμαρτωλοί, που η αμαρτία μας στρέφει στο χώμα, στη γη, δεν μας αφήνει να βλέπουμε καθαρά τον ουρανό. Και όταν κάποτε το επιχειρούμε, δεν μένουμε απερίσπαστοι, αλλά εύκολα πάλι λυγίζουμε και κατεβαίνουμε στα χαμηλά, στα εφήμερα, στα αμαρτωλά.

Γι' αυτό και είναι ανάγκη να αγωνιζόμαστε, να παλεύουμε σκληρά για να αναφέρουμε τη χοϊκή μας ύπαρξη στον ουρανό, να αλλάζουμε το ήθος της ψυχής μας και να στρέφουμε
το νου στον Θεό, να τον κρατούμε προσηλωμένο σ' αυτόν, ιδίως στις Ιερές ώρες της προσευχής.

Ο άγιος Ιωάννης της «Κλίμακος» συμβουλεύει σχετικά: Πάλευε να σηκώνεις το νου σου ψηλά, μάλλον δε. να τον περιορίζεις στα λόγια της προσευχής. Και αν ο νους χάσει τη
δύναμή του «δία τό νηπιῶδες», διότι είσαι ακόμη σε νηπιακή πνευματική κατάσταση, και πέσει, πάλι να τον επαναφέρεις στην προσευχή• «ἴδιον γάρ τοῦ νοός τό ἄστατον,
Θεοῦ δέ τό πάντα δύνασθαι ἰστᾶν». Είναι ένα χαρακτηριστικό του νου το να μη στέκεται, αλλά να φεύγει από εδώ και από εκεί. Ο Θεός μπορεί τα πάντα να στερεώνει.

«Δία τό νηπιῶδες», επειδή είμαστε αρχάριοι, νήπιοι στην πνευματική μας ζωή, γι' αυτό δεν μπορούμε να κρατήσουμε το νου μας στην προσευχή. Οι άγιοι προσεύχονται
διαφορετικά. Μιμούνται τους αγγέλους και όλη η ύπαρξή τους εύκολα στρέφεται και εξαρτάται απόλυτα από τον Θεό. Αυτό όμως δεν το πέτυχαν χωρίς μακρούς και σκληρούς
αγώνες.

Εμείς ας κάνουμε απλά και ταπεινά τον δικό μας αγώνα. Ας αρχίζουμε την προσευχή γνωρίζοντας πως ο νους θα μας προδώσει πολλές φορές. Να μη μας απογοητεύει αυτό.
Αλλά κάθε φορά που θα αντιληφθούμε ότι χαλάρωσε η προσοχή μας και έφυγε ο νους, να τον ανακαλούμε στην προσευχή. Έφυγε πάλι; Και πάλι να τον επαναφέρουμε.Και
όσες φορές φύγει τόσες και εμείς να τον επιστρέφουμε στα λόγια της προσευχής με υπομονή και επιμονή.

Σιγά-σιγά θα συνηθίσουμε αυτή την τακτική και ο νους ευκολότερα θα επιστρέφει στην προσευχή.

Να σκεφθούμε εδώ και κάτι άλλο απλό και πρακτικό, που μπορεί πολύ να μας βοηθήσει. Κάθε φορά που φεύγει ο νους από την προσευχή, που πηγαίνει; Αν δεν είναι κάτι αμαρτωλό αυτό που κερδίζει το νου, θα είναι ασφαλώς κάτι από τις εντυπώσεις της μέρας, τις απασχολήσεις μας, τις κοινωνικές υποχρεώσεις, τις ειδήσεις του κόσμου κλπ.

Αλλά τι αξία έχουν όλα αυτά μπροστά στα λόγια της προσευχής μας, μπροστά σ' ένα στίχο από το Ψαλτήρι, σ' ένα λόγο μιας πατερικής προσευχής, στα νοήματα των ιερών
ακολουθιών ή και στα λόγια της απλής ατομικής μας προσευχής;

Ας κάνουμε τη σύγκριση και πολύ εύκολα θα καταλάβουμε που είναι φρόνιμο να δίνουμε κάθε φορά την προσοχή της ψυχής μας.

Στο σημείο αυτό μπορούμε να προσθέσουμε και κάτι ακόμη. Η προσευχή είναι σαν μια ξένη γλώσσα. Όσο τη μιλάς, τόσο τη μαθαίνεις. Όσο τη μαθαίνεις, τόσο την αγαπάς.
Όσο πάλι την αγαπάς, τόσο θέλεις να την χρησιμοποιείς και πλέον δεν παραμένει μια ξένη γλώσσα, αλλά γίνεται η πιο δική σου γλώσσα, η γλώσσα της ψυχής σου.

Χρειάζεται επομένως να δίνουμε χρόνο, να αφιερώνουμε αρκετή ώρα για να μάθουμε σωστά τη γλώσσα της προσευχής. Και η ποσότητα της προσευχής θα ανεβάζει την
ποιότητά της. «...μετά τῆς ποιότητος, καί τοῦ πλήθους τῆς ποσότητος ὡς ἀτελεῖς δεόμεθα• τό γάρ δεύτερον, τοῦ προτέρου πρόξενον», διδάσκει και πάλι ο άγιος Ιωάννης
ο Σιναΐτης.





Είναι γεγονός ότι η πίεση των υποχρεώσεων της ζωής δεν μας δίνει την απαιτούμενη άνεση και εύκολα βρίσκουμε δικαιολογίες για να συντομεύουμε τις προσευχή, μας ή και
να τις παραλείπουμε.

 Επιπλέον η απατηλή ματαιότητα του κόσμου,η τριβή με τη στυγνή καθημερινότητα απομυζούν την ικμάδα της ψυχής, σβήνουν τους μεγάλους πόθους της,
ρίχνουν τα πνευματικά ενδιαφέροντα μέσα μας και φυσικά μειώνουν τη δίψα για προσευχή και κατεβάζουν την ποιότητά της.

Η προσευχή τότε, όταν γίνεται, γίνεται συνήθως βιαστικά και τυπικά, σε ώρες που ο κόπος είναι πολύς και οι αντοχές μας φανερά μειωμένες. Μια τέτοια προσευχή δεν ξεδιψάει βέβαια την ψυχή, δεν την ξεκουράζει. Γίνεται ανόρεκτα, με πεσμένη διάθεση, με σκορπισμένο το νου και κυριαρχούσα σκέψη το πότε θα τελειώσουμε για να ξεκουρασθούμε.


Η προσευχή είναι τότε μια κοπιαστική
προσπάθεια για την εκπλήρωση ενός τυπικού θρησκευτικού καθήκοντος.

Στη κατάσταση αυτή εκείνο που κάνει ο προσευχόμενος είναι να προσπαθεί να συμμαζεύει τον διασκορπισμένο νου του και να διαπιστώνει ότι οι προσπάθειές του, όσο
φιλότιμες και αν είναι, δεν αποδίδουν πολύ.

Η προσευχή για να μην είναι μόνο κόπος, αλλά για να γίνει σιγά-σιγά απόλαυση και χαρά και ευφρόσυνη κατάσταση της ψυχής, πρέπει να προέρχεται από ψυχή που
κυριαρχείται από τον πόθο του Θεού και μαζί με τον ιερό Ψαλμωδό απευθύνεται προς αυτόν με συγκινητικά λόγια: «Ὄν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπί τάς πηγᾶς τῶν ὑδάτων,
οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχή μου πρός σέ, ὁ Θεός. ἐδίψησεν ἡ ψυχή πρός τόν Θεόν τόν ἰσχυρόν, τόν ζῶντα». 

Το διψασμένο ελάφι ποθεί σφοδρά τις πηγές των υδάτων. Ανάβει καθώς τρέχει με ταχύτητα, και ζητεί επίμοπα να βρει την πηγή για να σβήσει τη δίψα του. Με τέτοιο πόθο και η ψυχή του πιστού, που κυριαρχείται από την αγάπη του Θεού, ποθεί με ακατανίκητη δίψα την επικοινωνία μαζί Του και αναζητεί τις άγιες ώρες της προσευχής. Αναζητεί επίμονα Εκείνον που είναι ο ισχυρός και ζωντανός Θεός. «Πότε ἤξω καί ὀφθήσομαι τῷ προσώπω τοῦ Θεοῦ;», λέγει με πόθο βαθύ (Ψαλμ. μα' 23). Πότε θα συναντήσω τον Θεό και θα παρουσιασθώ ενώπιον του προσώπου Του; Πότε θα
επικοινωνήσω μαζί Του, να Του πω ότι έχω και να ακούσω ότι και Εκείνος θέλει να μου πει;

Όταν αυτή η κατάσταση επικρατεί μέσα μας, τότε η διάσπαση του νου δεν είναι εύκολη και πάντως αντιμετωπίζεται άμεσα και αποτελεσματικά. Ότι αγαπάει κανείς, αυτό χαίρεται
να το σκέπτεται. Το χρήμα αγαπάει; Περιουσίες, δόξα, ανθρώπους, καταστάσεις, συνήθειες; Και όσο αγαπάει, τόσο ο νους του μένει στραμμένος στο αντικείμενο της αγάπης του.

Όταν ο άνθρωπος αγαπήσει αληθινά τον Θεό, τότε η προσευχή είναι εύκολη, είναι απόλαυση και χαρά. Και δεν είναι δύσκολο κανείς να την αρχίσει ή να την συνεχίσει, αλλά είναι
δύσκολο να την σταματήσει. Η ψυχή του χαίρεται στην επικοινωνία με τον Θεό και ευφραίνεται, φωτίζεται και καθαίρεται ο νους του. Γιατί να φύγει και να πάει αλλού; Ο Θεός είναι
η ανάπαυση και η χαρά του.

Επομένως δεν αποδίδει τόσο το να προσπαθούμε να επαναφέρουμε το νου στην προσευχή κάθε φορά που φεύγει, όσο βοηθεί το να στολίζουμε την ψυχή μας με τον πόθο
του Θεού. Όχι τόσο η σωστή γυμνασία τού νου, όσο η καλή λειτουργία της καρδιάς θα μας βοηθήσει να μένουμε απερίσπαστοι στην προσευχή μας.





Είπαμε ήδη ότι η συγκέντρωση του νου στην προσευχή δεν επιτυγχάνεται εύκολα και σύντομα. Θέλει και κόπο και χρόνο πολύ. Η αρχή είναι δύσκολη και η ανθρώπινη αδυναμία
φανερή.

Γι' αυτό και ο Θεός συγκαταβαίνει στην αδυναμία μας, που παρουσιάζεται ιδίως στην αρχή των προσπαθειών μας, και μας αντιμετωπίζει με κατανόηση και επιείκεια, όταν μάλιστα
βλέπει τον κόπο και τη φιλότιμη προσπάθειά μας.

Διδάσκει σχετικά ο Μ. Βασίλειος: Αν σε κατηγορεί η συνείδησή σου ότι καταφρονείς και αν κατά την προσευχή φεύγει ο νους σου, ενώ μπορείς να προσευχηθείς χωρίς να συμβαίνει αυτό, μην τολμήσεις να σταθείς ενώπιον του Θεού, για να μη λογαριασθεί η προσευχή σου ως αμαρτία. Αν όμως σε έχει εξασθενήσει η αμαρτία και γι' αυτό δεν μπορείς να προσεύχεσαι απερίσπαστα, τότε όσο μπορείς να παρακινείς τον εαυτό σου και να παραμένεις ακούραστος σε στάση ενώπιον του Θεού, στρέφοντας το νου σου προς αυτόν και επαναφέροντάς τον προς τον εαυτό του, και τότε ο Θεός σε συγχωρεί, «ὁ Θεός συγγνώμην ποιεῖ, ὅτι οὐκ ἀπό καταφρονήσεως, ἀλλά ἀπό ἀσθενείας», διότι όχι από περιφρόνηση, αλλά από αδυναμία δεν μπορείς να στέκεσαι όπως πρέπει ενώπιον του Θεού.

Ο Θεός βλέπει πάντοτε με αγάπη και κατανόηση τον αγώνα μας. Αυτό πρέπει να μας φιλοτιμεί, ώστε με μεγαλύτερη επιμονή να κάνουμε τις προσπάθειες μας.





Τελικά τη σωστή και καθαρή προσευχή θα μας την δώσει ο ίδιος ο Κύριος. Αυτός που κατανοεί την αδυναμία μας, συγχρόνως βλέπει και την καλή διάθεση της ψυχής μας, τη
μετάνοια για τη θλιβερή κατάσταση του εαυτού μας και βέβαια τις φιλότιμες προσπάθειες που κάνουμε για να ξεπεράσουμε την αδυναμία μας. Αυτός, που είναι ο δοτήρ παντός
αγαθού, θα δώσει και τη λύση στο πρόβλημα, θα δώσει χάρη στην ψυχή να καταφεύγει με πόθο στην προσευχή, θα δώσει και την απαιτούμενη συγκέντρωση στο νου, ώστε
να κατευθύνεται απερίσπαστα σ' Εκείνον.

Γνωρίζουμε ότι στην πνευματική ζωή πρέπει να καταβάλλουμε όλες τις δυνάμεις μας προκειμένου να πετυχαίνουμε τους στόχους μας. Γνωρίζουμε επιπλέον ότι οι δικές μας
προσπάθειες όσο και αν είναι απαραίτητες είναι τελείως ανεπαρκείς. αυτά που ποθούμε και για τα οποία αγωνιζόμαστε σκληρά, θα τα δώσει τελικά η χάρη του Θεού.

Γι' αυτό ας παρακαλούμε θερμά, μαζί με τους μαθητές του Κυρίου, και ας ζητούμε να μας μάθει Εκείνος την καθαρή προσευχή: «Κύριε, δίδαξον ἠμᾶς προσεύχεσθαι»
(Λουκ. ια' 1). Δίδαξε μας και μάθε μας, Κύριε, να προσευχόμαστε θεάρεστα και σωστά. Δίδαξέ μας και τι να ζητούμε με την προσευχή μας. «Τό γάρ τί προσευξόμεθα καθό δεῖ
οὐκ οἴδαμεν» (Ρωμ. η' 26). Εμείς από μόνοι μας δεν γνωρίζουμε τι πρέπει να ζητούμε. Ου ζούμε πως πρέπει να προσευχηθούμε. Γι' αυτό στείλε το Πνεύμα σου το Άγιον να
γίνει ο αλάνθαστος οδηγός και διδάσκαλος μας στο μεγάλο κεφάλαιο της πνευματικής μας ζωής που λέγεται προσευχή.

«Τόν διεσπαρμένον μου νοῦν συνάγαγε, Κύριε», ας παρακαλούμε με τον ιερό υμνωδό της Εκκλησίας μας. Και ο αγαθός Θεός θα δέχεται την ατελή προσευχή μας και με τη χάρη
του Παναγίου Πνεύματος θα την βελτιώνει, ώστε να μένουμε στα λόγια της προσευχής με το νου και επιπλέον με την καρδιά να κάνουμε πιο θερμή και επομένως πιο δεκτή στο
θρόνο Του την ικεσία της ψυχής μας.


Να αγαπήσουμε πολύ την προσευχή. Είναι ότι ανώτερο και πνευματικότερο μπορούμε να κάνουμε κάθε μέρα και κάθε ώρα της ζωής μας. Είναι δύναμη και ευλογία στη ζωή μας.

Ας παρακαλούμε τον πανάγαθο Θεό να μας φωτίζει να κατανοούμε την αξία της και να αγωνιζόμαστε να βελτιώνουμε την ποιότητά της. Τότε Εκείνος θα μας πλουτίζει με τη
Χάρη του, θα αυξάνει μέσα μας τον πόθο της επικοινωνίας μαζί Του και η προσευχή μας θα γίνεται χαρά και απόλαυση και σωτηρία ψυχής.