Τα πρώτα του γράμματα πιθανόν να τα έμαθε στο Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στη Μάνδρα του Θερμού Αιτωλοακαρνανίας (βόρεια της Ναυπάκτου), όπου λειτουργούσε “Κρυφό Σχολειό”, με δάσκαλο τον Ιερομόναχο Προκόπιο Γιαννέλο, ενώ όταν μεγάλωσε διδάχτηκε από τον Ιεροδιάκονο Ανανία Δερβισάνο.

Αργότερα πήγε στο 'γιο Όρος στην (παλαιά) Αθωνιάδα Σχολή του Βατοπεδίου, όπου διδάχτηκε από τον Διδάσκαλο Παναγιώτη Παλαμά και τον Νικόλαο Τζαντζούλιο. [Από την ίδια εκείνη Σχολή - όπου δίδαξε και ο φημισμένος Ευγένιος Βούλγαρης - φαίνεται να πέρασε και ο Ρήγας Φεραίος. Η δε σημερινή Αθωνιάδα βρίσκεται στη Σκήτη Αγίου Ανδρέα δίπλα στις Καρυές]

Ο 'γιος Κοσμάς, ήταν λοιπόν τότε ακόμη λαϊκός, με το όνομα Κώνστας, όταν πέρασε μετά τη φοίτησή του στην Αθωνιάδα, το κατώφλι της Ιεράς Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους [απ΄ όπου βγήκαν και οι σύγχρονοι φωτισμένοι γέροντες Εφραίμ ο πρεσβύτερος, με τεράστιο ιεραποστολικό έργο στην Αμερική όπου έχει φτιάξει 16 ολόκληρα μοναστήρια και ο Εφραίμ ο νεότερος, τέως ηγούμενος της Μονής και νυν Δικαίος της Ιεράς Σκήτης Αγίου Ανδρέα (Σεράι, Καρυές)].
Στην Ι.Μ. Φιλοθέου, το Μοναστήρι όπου βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας δέχεται το μοναχικό σχήμα και κατόπιν με προτροπή της Μονής χειροτονείται Ιερομόναχος.

Όμως όλα αυτά τα χρόνια σιγόβραζε μέσα του η δίψα να ωφελήσει το γένος του, που ζούσε στην αμάθεια και την άγνοια, υπό τον βάρβαρο οθωμανικό ζυγό και λαμβάνοντας πληροφορία ότι αυτό ήταν ευάρεστο στο Θεό, παίρνοντας και τη σχετική προς τούτο ευλογία των πατέρων, αναχωρεί για την Κωνσταντινούπολη, ώστε να δει και τον δάσκαλο αδερφό του ονόματι Χρύσανθο, αλλά και να λάβει και άλλες σοφές γνώμες για το μεγάλο εγχείρημά του, που τελικά παίρνει την ευλογία και την έγγραφη άδεια του ίδιου του Πατριάρχη Σεραφείμ (από το Δέλβινο)

Έτσι λοιπόν άρχισε να κηρύττει με την ψυχή του ο 'γιος και φλογερός Πατρο-Κοσμάς, τους υπόδουλους Έλληνες, που είχαν απολέσει σε πολλές περιπτώσεις την ευσέβεια, τη γνώση του Θείου θελήματος, την Ορθοδοξία και την Ορθοπραξία!